Mal Rejimleri ve Yasal Mal Rejimi

Mal rejimleri ve yasal mal rejimi Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenmiştir. Eşlerin evlilik birliği esnasında veya evlilik birliğinin devamı süresince, sahip oldukları malvarlıklarının yönetimine, tasarrufuna ve tasfiyesine ilişkin kuralların tümü mal rejimi kavramını oluşturmaktadır. 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren, Türk Medeni Kanunu’nda  eşler arasında yasal mal rejimi olarak edinilmiş mallara katılma rejimi kabul edilmiştir. Yine, bu tarihten önce evlenilmiş olmasına rağmen 01.01.2002 tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde başka bir mal rejimi seçimi yapılmamışsa artık edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanacaktır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda eşlere tabi olacakları mal rejimini seçme hakkı tanınmıştır.

Edinilmiş mal rejimi eşlerin evlilik birliği içerisinde edindikleri malları ve kendi kişisel mallarını kapsamaktadır. Boşanma evliliğin iptali ölüm ya da başka bir mal rejiminin seçilmesi söz konusu olduğunda mal rejimi sona erer. Bu durumda öncelikle eşler kişisel malları diğer eşte ise onları talep edebileceklerdir. Ayrıca kural olarak eşlerin evlilik birliği içerisinde edinilmiş olan malların artık değerinin yarısı üzerinde diğer eşin katılma alacağı hakkı bulunmaktadır. Yani  eşler, evlilik sürecinde sahip olunan mallar üzerinde ortak hak sahibidir.

Eşler Sözleşme İle Diledikleri Mal Rejimini Seçebileceklerdir.

Eşler, kanunda sayılan mal rejimi türlerini, mal rejimi sözleşmesi yaparak seçebilmektedirler. Kanun eşlere, yasal mal rejimi olarak kabul edilen edinilmiş mallara katılma rejiminden başka kanunda sayılan diğer mal rejimlerinden herhangi birisini seçme hakkı tanımıştır.

Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce yapılabileceği gibi evlilik birliği içinde de yapılabilir. Evlenmeden önce yapılacak mal rejimi sözleşmesi, evlenme başvurusu sırasında yazılı olarak yapılabileceği gibi noterde düzenleme veya onaylama şeklinde de yapılabilir. Evlilik birliği içinde yapılacak mal rejimi sözleşmesi ise ancak ve ancak noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılabilir.

MAL REJİMİ TÜRLERİ

1) Mal Ayrılığı Rejimi

Mal ayrılığı rejiminde kişisel mal, edinilmiş mal ayrımı bulunmamaktadır. Eşlerin elde ettikleri gelirler kişisel malları olarak kabul edilmektedir. Bu mal rejiminin kabul edildiği evlilik birliğinin sona ermesi halinde eşler arasında mal paylaşımı yapılmamaktadır.

2) Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi 

Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi, mal ayrılığı rejimine oranla edinilmiş mallara katılma rejimine daha çok benzemektedir. Burada da eşlerin kendi kişisel malları bulunmaktadır. Ancak TMK’nın 250. maddesi uyarınca, paylaşmalı mal ayrılığı rejimin kurulmasından sonra edinilmiş olup ailenin ortak kullanım ve yararlanmasına özgülenmiş mallar ile ailenin ekonomik geleceğini güvence altına almaya yönelik yatırımlar veya bunların yerine geçen değerler, mal rejiminin sona ermesi halinde eşler arasında eşit olarak paylaştırılacaktır. Bir nevi bu mallar ve yatırımlar edinilmiş mal olarak kabul edilecek ve tasfiye sırasına eşit olarak paylaştırılacaktır. Ancak;

• Manevi tazminat alacakları,
• Miras yoluyla edinilen mallar,
• Karşılıksız kazandırmalar,
• Sağlararası veya ölüme bağlı tasarruflardan

elde edilen mallar hakkında bu hüküm uygulanmayacaktır.

3) Mal Ortaklığı Rejimi

Mal ortaklığı rejimi, ortaklık mallarını ve eşlerin kişisel mallarını kapsamaktadır. Genel mal ortaklığı rejiminde, eşlerin kişisel malları dışında kalan mallar ile gelirler, ortaklık mallarını oluşturur.

4) Olağanüstü Mal Rejimi

Olağanüstü koşulların varlığı halinde, hâkim kararı ile mal ayrılığı rejimine geçilmesini yasa koyucu olağanüstü mal rejimi olarak nitelendirmiştir. Olağanüstü mal rejimi, eşler tarafından edinilmiş mallara katılma rejimi ile mal ayrılığı dışındaki seçimlik mal rejimlerinden birinin kabul edilmesi halinde uygulanabilecektir.

TMK m.206 da sayılan haklı sebeplerin varlığı halinde eşler arasındaki mal rejimi mahkeme kararı ile mal ayrılığı rejimine dönüştürülebilmektedir.

M.206 da sayılan haklı sebepler tahdidi olarak sayılmamış olup, hâkim somut olayın adaletine uygun olarak haklı sebeplerin var olup olmadığı belirleyecektir. M.206 da sayılan haklı sebepler şöyledir:

1. Diğer eşe ait malvarlığının borca batık veya ortaklıktaki payının haczedilmiş olması,
2. Diğer eşin, istemde bulunanın veya ortaklığın menfaatlerini tehlikeye düşürmüş olması,
3. Diğer eşin, ortaklığın malları üzerinde bir tasarruf işleminin yapılması için gereken rızasının haklı bir sebep olmadan esirgemesi,
4. Diğer eşin, istemde bulunan eşe malvarlığı, geliri, borçları veya ortaklık malları hakkında bilgi vermekten kaçınması,
5. Diğer eşin sürekli ayırt etme gücünden yoksun olması.

Haklı sebeplerin mevcudiyeti ve eşlerden birinin talebi halinde hâkim, mevcut mal rejiminin mal ayrılığına döndürülmesine karar verebilecektir.

Edinilmiş Mal Kavramı

TMK’nın 219/I. maddesinde edinilmiş mal, eşlerin mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettikleri malvarlığı değeri olarak tanımlanmıştır. Edinilmiş mallara katılma rejiminin içerdiği mal varlığı grupları TMK’nın 218. maddesinde belirtilmiştir. Düzenlemeye göre yasal mal rejimi her eşin edinilmiş malları ve kişisel mallarını kapsamaktadır.

III. EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNDE MAL ÇEŞİTLERİ

Mal rejiminin tasfiyesi aşamasında bir malın tasfiyeye dahil olup olmadığının belirlenmesi için öncelikle o malın ait olduğu mal varlığı grubunun tespiti gerekir. Bu nedenle bir malın edinilmiş veya kişisel mal olduğunun doğru şekilde tespiti büyük önem taşımaktadır. Bu tespitin yapılmasına ilişkin ölçütler ve kanuni düzenleme aşağıda detaylı olarak açıklanacaktır.

Bir malın edinilmiş mal olarak kabul edilmesinin ilk şartı; o malın mal rejimi devamı süresince elde edilmiş olmasıdır. Mal rejiminin devam ettiği süreçten anlaşılması gereken ise mal rejiminin başlangıcından sona ermesine dek geçen süreçtir.

Kanunda yer alan bu düzenlemenin bir sonucu olarak eşlerden birinin mal rejiminin başlangıcından önce sahip olduğu mal varlığı değerleri edinilmiş mal olarak kabul edilmeyecek, o eşin kişisel malları arasında yer alacaktır. Örneğin eşlerden birinin nişanlılık döneminde almış olduğu ve çeyiz olarak kabul edilen eşyalar dahi evlilik birliği kurulmadan önce edinilmiş olmaları sebebiyle o eşin kişisel malı olarak kabul edilecektir

Yani bir mal varlığı değeri; elde edilmesi mal rejimi süresince gerçekleşmiş olsa dahi, karşılıksız kazandırma yoluyla (örneğin; eşlerden birine yapılan bağış) elde edilmiş olması halinde karşılığı verilerek elde edilmesine ilişkin koşulun gerçekleşmemesi sebebiyle edinilmiş mal olarak kabul edilmeyecek ve edinilmiş mal kavramında emek ,çalışma ve iş gücünün esas olmasının bir sonucu olarak o eşin kişisel mallarına dahil olacaktır

• Çalışma Karşılığı Edinilen Mallar

Türk Medeni Kanunu’nun bir kısım edinilmiş malları sıralayan 219/2. maddesinin ilk bendinde çalışma karşılığı edinilen mallara yer verilmiştir.

Çalışmanın karşılığı olarak elde edilen mali para alacak hakkı gibi her türlü iktisap bu bendin kapsamına girer. Herhalde mevcut olan düzenli edimlerdir. Eşlerin çalışma karşılığında elde ettikleri gelirleri maaşı, çalışmaya bağlı olarak ödenen primler ve kıdem tazminatı da edinilmiş mallardır.

Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Kurum ve Kuruluşlarının Personele Yardım Amacıyla Kurulan Sandık ve Benzerlerinin Yaptıkları Ödemeler

TMK’nin 219.maddesinin 2.bendinde sosyal güvenlik ve sosyal yardım kurumlarının yapmış olduğu ödemeler bir diğer edinilmiş mal türüdür. Bu bent kapsamında yer alan ödemelerin edinilmiş mal olarak kabulü için mal rejiminin devam ettiği dönemde bu ödemeye hak kazanılması gerekmektedir. Ödenmesi muhtemel olan yardım beklentisinin varlığı halinde ise bu beklentinin edinilmiş mal olarak kabulü mümkün gözükmemektedir.

• Çalışma Gücü Kaybı Nedeniyle Ödenen Tazminatlar

Çalışma gücü kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir.Bu tazminatların edinilmiş mal olarak kabul edilmesinin temeli ise hak sahibi olan eşin kaza geçirmemiş olacağı düşünüldüğünde çalışmasına devam edeceği ve ücret alacağı düşüncesine dayanmaktadır. Vücut bütünlüğünün ihlali sonucu meydana gelen çalışma gücü kaybından ötürü ödenen tazminatlar işçinin geçirdiği kaza sonucu yaralanması nedeniyle ödenen tazminat bu tazminatın ödenmemesi sebebiyle ortaya çıkan faiz borçları vekaletsiz iş görme nedeniyle kazanılan alacaklar, haksız rekabetin sonucu olarak elde edilebilecek gelirden mahrum kalınması sebebiyle hak kazanılan alacaklar gibi ödemelerde edinilmiş mal olarak değerlendirilecektir.

Çalışma gücü kaybından doğan ve yasal mal rejimi sürerken ödenen tazminatın rejim sona erdiği takdirde tazminat alan eşin kalan yaşam süresine tekabül eden kısmı kişisel mal olarak kabul edilecektir.

• Kişisel Malların Gelirleri

Kişisel Mallar edinilmiş malların aksine hizmet ettikleri amaç dikkate alındığında evlilik birliğine değil yalnızca eşlerden birine aittir. Bu nedenle her eş, diğer eşte bulunan kişisel mallarını mal rejiminin tasfiyesine gerek olmaksızın talep edebilir. Kişisel mallar üzerinde katılma alacağı oluşmamakta ve tasfiye esnasında bu mallar tasfiye dışında kalmaktadırlar. Ancak TMK’nın 219.maddesine göre kişisel malların gelirleri edinilmiş mal olarak kabul edileceği düzenlenmiştir. Örneğin eşlerden birisi kendisine bağışlanması sebebiyle maliki olduğu ev, kişisel mal fakat bu evin kiraya verilmesi halinde elde edilen kira bedeli edinilmiş olarak kabul edilecektir. Kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mal olarak kabul edileceğine ilişkin bu düzenleme emredici nitelikte değildir. Eşlerin anlaşmaları halinde aksinin kararlaştırılması mümkündür TMK’ nın 221/2.maddesi ile bu durum düzenlenmiş ve eşlere mal rejimi sözleşmesi yaparak kişisel malların gelirlerine edinilmiş mal olmaktan çıkarma hakkı tanınmıştır.

• Edinilmiş Malların Yerine Geçen Değerler

Yasal mal rejiminde eşlerin kendilerine ait edinilmiş mallar üzerinde tasarruf yetkisine sahip olmalarının bir sonucu olarak edinilmiş malın elden çıkması ve yerine başka bir değerin gelmesi ihtimali her zaman için mevcuttur. Edinilmiş mal grubuna dahil olan bir mal bağış ya da tüketim dışında bir amaçla elden çıktığı takdirde bu değişimin sebebi ve elden çıkan yerine gelen malın niteliği önem taşımadan edinilmiş mal olarak kabul edilir.

Eğer edinilmiş mal karşılıksız olarak elden çıkarılmış ise yerine geçen bir değer olmadığı için edinilmiş mal olarak değerlendirilemeyecek fakat koşulları oluşmuşsa TMK m.229 maddesine göre eklenecek değer tasfiye aşamasında hesaba katılacaktır.

KİŞİSEL MALLAR

Kanundan Dolayı Kişisel Mallar TMK’ nın 220. maddesinde kanundan dolayı kişisel mal olarak kabul edilen mallar belirtilmiş olup, bunlar; eşlerden birinin kişisel kullanım eşyası, edinilmiş mallara katılma rejiminden önce eşlerden birinde bulunan mallar, edinilmiş mallara katılma rejimi süresince miras ya da karşılıksız kazanma yoluyla elde edilen mallar, manevi tazminat alacakları ve kişisel malların yerine geçen değerlerdir.

• Eşlerden Birinin Kişisel Kullanım Eşyası

Türk Medeni Kanunu’nun kanun gereği kişisel mal olarak kabul edilen malların belirtildiği 220. maddesinin birinci bendinde eşlerden birinin kişisel kullanım eşyası yer almaktadır. Bu eşyalar niteliği gereği yalnızca eşlerden biri tarafından kullanılmaktadır. Eşlerden birinin yalnızca kişisel kullanımına yarayan eşyalara eşlerden her birinin kıyafetleri, telefonları, süs eşyaları örnek verilebilir.

• Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminden Önce Eşlerden Birinde Bulunan Mallar

Türk Medeni Kanunu’nun 220.maddesine göre eğer bir mal, edinilmiş mallara katılma rejiminin başladığı andan önce eşlerden birine ait ise o eşin kişisel malları grubuna dahil olacaktır

• Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi Süresince Miras ya da Karşılıksız Kazanma Yoluyla Elde Edilen Mallar

Kanun gereği kişisel mal olarak kabul edilen bir diğer grup edinilmiş mallara katılma rejimi süresince eşlerden birine miras kalması ya da karşılıksız kazanma(örneğin, eşlerden birine bağış yapılması) yoluyla edinilen mallardır. Bu malların edinilmesi tesadüfi ve beklenmeyen bir duruma dayanmakta olup, edinilmesi için sarf edilen bir emek de bulunmamaktadır.

• Manevi Tazminat Alacakları

Kaynağının ne olduğuna bakılmaksızın bir manevi tazminat alacağının olması halinde kişisel mal olarak kabul edilecektir. Bu nedenle haksız fiilden ya da sözleşmeye aykırılıktan ötürü manevi tazminat hakkının doğması önem taşımamaktadır.

IV. Mal Rejiminin Sona Ermesi

Mal rejimi;

• Ölüm,
• Evliliğin butlanı,
• Boşanma,
• Eşlerin seçimlik bir rejim seçmesi,
• “Olağanüstü rejim” kararı ile mal ayrılığına dönüştürülmesi

durumunda sona erer. Mal rejiminin sona ermesi ile birlikte mal rejiminin tasfiyesi işlemlerine başlanmaktadır.

SONUÇ

Edinilmiş malların ve kişisel malların ayrımı ve tespiti yasal mal rejiminin tasfiyesinde büyük önem taşımaktadır. Bu ayrım ile kanun koyucu tasfiyeye tabi olacak malların belirlenmesinin ve tasfiyenin kolaylaşmasını amaçlamıştır. Eşlerin edinilmiş ve kişisel malları tespit edildikten sonra edinilmiş mallar tasfiyeye esas alınacak, kişisel mallar ise tasfiye dışı olarak kabul edilecektir. Hak kaybı yaşamamak adına mal rejimi tasfiyesinde ve edinilmiş mal kişisel malların tespitinde hukuki destek alınması önem arz etmektedir.

Av. Seda SARI

Sarıhan Hukuk ve Danışmanlık